Monday 12 November 2007

توضیحاتی در مورد سیارات


سیاره یك جسم بزرگ، گرد و سنگین است كه دور ستاره می گردد و با نوری كه از ستاره به آن می رسد، روشن می شود. در منظومه شمسی ما نه سیاره وجود دارد كه دور ستاره ای به نام خورشید می گردند. این سیاره ها به ترتیب فاصله از خورشید عبارتند از: عطارد، ناهید، زمین، مریخ، مشتری، زحل، اورانوس، نپتون و پلوتون.
البته پلوتون همیشه دورترین سیاره از خورشید نیست. مدار آن چنان بیضی شكل و بلند است كه بعد از هر 248 سال برای حدود 20 سال در داخل مسیر نپتون حركت می كند. آخرین دوره 20 ساله از سال 1979 تا 1999 بوده است.
بزرگ ترین سیاره منظومه شمسی مشتری ست. به دنبال آن زحل، اورانوس، نپتون، زمین، زهره، مریخ، عطارد و در آخر پلوتون كوچك قرار گرفته اند. مشتری آن قدر بزرگ است كه همه سیارات دیگر را می توان در داخل آن جای داد.

سیارات داخلی و سیارات خارجی تر
سیارات منظومه شمسی به استثنای پلوتون به دو دسته تقسیم می شوند:

سیارات داخلی: كه نزدیك به خورشید می گردند عبارتند از عطارد، ناهید، زمین و مریخ. آنها نسبتاً كوچكند و بیشتر تركیبشان از سنگ است به آنها "شبه زمین " هم می گویند. این سیارات تعداد كمی ماه دارند یا اصلاً ماه ندارند. زمین بزرگ ترین سیاره در این دسته است. بقیه سیارات شبه زمین از 38 تا 95 درصد قطر زمین و 5/5 تا 85 درصد جرم زمین را دارند.

سیارات خارجی تر: شامل مشتری، زحل، اورانوس و نپتون هستند. آنها غول های گازی یا سیارات "شبه مشتری" نامیده می شوند. جو آنها گازی ست و سطح خاكی ندارند. همه چهار سیاره اصولاً از هیدروژن و هلیوم ساخته شده اند. مقادیر كمتری از عناصر آمونیاك و متان در جوشان وجود دارد. آنها از 9/3 برابر تا 2/11 برابر قطر زمین و از 15 برابر تا 318 برابر جرم زمین را دارند. این دسته از سیارات تعداد زیادی ماه دارند.
نهمین سیاره یعنی پلوتون فقط 19 درصد قطر و یك پانصدم جرم زمین را دارد. به عنوان یك سیاره سنگی و یخی كوچك با مداری بزرگ تر از غول های گازی، پلوتون را نمی توان در هیچ یك از این دو گروه طبقه بندی كرد. بعضی از ستاره شناسان باور دارند پلوتون اصلاً نمی تواند جزو سیارات اصلی باشد.

مشاهده سیارات
مردم شش سیاره از سیارات داخل منظومه شمسی را از هزاران سال پیش می شناختند. چون این سیارات بدون تلسكوپ هم از زمین قابل دیدن هستند. سه سیاره دیگر یعنی اورانوس، نپتون و پلوتون در ابتدای دهه 1780 توسط ستاره شناسان كشف شدند. این سه سیاره را از زمین باید با تلسكوپ دید.

چرا سیاره ها ثابت به نظر می رسند و ستاره ها چشمك می زنند؟
وقتی از زمین به ستاره ها و سیاره ها نگاه می كنیم متوجه می شویم كه در زمینه پایداری نورشان با هم متفاوتند. سیاره ها با نور ثابتی می درخشند در حالی كه به نظر می رسد كه ستاره ها چشمك می زنند.
چشمك زدن ستاره ها به خاطر حركت لایه های هوایی ست كه دور زمین را احاطه كرده اند. ستاره ها آن قدر از زمین دورند كه حتی وقتی كه با تلسكوپ به آنها نگاه می كنیم فقط نقاط روشنی از نور در آسمان به نظر می رسند. جو زمین نور ستاره ای را كه از میان آن عبور می كند خم می كند. هنگامی كه مناطقی از جو حركت می كنند نقاط نور می رقصند و در درخشندگیشان تغییر ایجاد می شود.
سیاراتی كه خیلی به ما نزدیكند از میان تلسكوپ به شكل صفحات تخت گرد (دیسك) ریز به نظر می رسند. جو، نوری را كه از نقاط مختلف روی صفحه تخت سیاره می آید پراكنده می كند. اما همیشه نور كافی از تعدادی از نقاط درخشان روی دیسك به زمین می رسد كه باعث می شود سیاره ظاهر ثابتی داشته باشد.

سیاره ها چگونه حركت می كنند؟
سیاره ها در دو مسیر حركت می كنند. آنها به دور ستاره شان در مسیری كه مدار نامیده می شود حركت می كنند. همچنان كه یك سیاره دور ستاره می گردد دور محور خودش هم می چرخد. محور یك خط فرضی ست كه از مركز سیاره می گذرد.

چرخش
سیارات با نسبت های زمانی مختلف دور خودشان می چرخند. یك روز چنین تعریف شده كه چقدر طول می كشد تا زمین یك بار دور خودش بچرخد. مشتری و زحل خیلی سریع تر از یك روز زمینی می چرخند. یعنی حدود ده ساعت طول می كشد تا یك بار دور خودشان بچرخند. ناهید خیلی آهسته تر می چرخد. حدود 243 روز زمینی طول می كشد تا ناهید یك بار دور خودش بچرخد.

گردش
وقتی از زمین نگاه می كنیم به نظر می رسد كه سیارات منظومه شمسی و ستارگان دور زمین می گردند. آنها هرشب در شرق طلوع می كنند و در غرب غروب می كنند. در بیشتر مواقع سیاره ها به آهستگی -آهسته تر از ستاره ها- در آسمان به جانب غرب حركت می كنند.
در زمان های قدیم دانشمندان فكر می كردند ماه، خورشید، سیاره ها و ستارگان واقعاً دور زمین حركت می كنند. اما در سال 1543 ستاره شناس لهستانی نیكولا كپرنیك نشان داد كه خورشید مركز مدارهای سیاره هاست. و سیارات دور خورشید حركت می كنند.

واحد اندازه گیری فاصله در منظومه شمسی
ستاره شناسان فاصله ها را در منظومه شمسی با واحدهای نجومی (astronomical units یا AU) اندازه گیری می كنند. یك واحد نجومی فاصله متوسط بین زمین و خورشید است. كه حدود 93 میلیون مایل یا 150 میلیون كیلومتر است. سیاره های داخلی مدارهایی دارند كه قطرشان 4/0، 7/0، 0/1 و 5/1 واحد ستاره شناسی یا AU است. مدارهای غول های گازی یا سیاره های خارجی تر به بزرگی 5، 10 ، 20 و 30 واحد نجومی یا AU است.
به خاطر فاصله های متفاوت از خورشید، دما و شكل سطح سیاره ها و شرایط دیگر سیاره ها با هم بسیار متفاوتند.

سیاره ها چگونه به وجود آمده اند؟
ستاره شناسان نظریه ای درباره چگونگی شكل گیری منظومه شمسی ما دارند كه توضیح می دهد كه چرا سیاره های سنگی و كوچك نزدیك به خورشیدند و سیاره های گازی و بزرگ دورتر از خورشیدند.
ستاره شناسان باور دارند كه منظومه شمسی ما حدود 6/4 میلیارد سال پیش از یك ابر در حال چرخش تشكیل شده از گاز و گرد و غبار, به نام نبولای خورشیدی به وجود آمد. جاذبه، یك قسمت از گاز و گرد وغبار را به مركز نبولا كه متراكم تر از بقیه جاها بود كشاند. مواد روی هم انباشته شدند، به سرعت چرخیدند و درنتیجه در مركز نبولا خورشید ما شكل گرفت.
سپس گاز و گرد و غبار باقیمانده به صورت یك صفحه تخت گرد (دیسك) به نام دیسك میان سیاره ای در می آید كه به دور خورشید می گردد. ذرات سنگی داخل دیسك به هم خوردند و به هم چسبیدند و اجسامی به نام شبه سیاره ها (PLANETESIMALS) را تشكیل دادند. این اجسام هم با هم تركیب شدند و سیارات را تشكیل دادند. در فاصله های دورتر كه اینك سیاره های خارجی تر قرار دارند، گازها منجمد شده به یخ تبدیل می شوند و توپ های بسیار بزرگی از گاز منجمد شده را درست می كنند كه سیاره های شبه مشتری یا سیارات خارجی تر نام دارند.
از خورشید ما ذراتی از گازهای داغ و الكتریسیته جریان پیدا می كند كه باد خورشیدی نامیده می شود. باد خورشیدی در ابتدای تشكیل منظومه شمسی قوی تراز حالا بود. باد خورشیدی اولیه عناصر نور-هیدروژن و هلیوم- را از سیاره های داخلی مثل زمین دور كرد. اما جاذبه قوی تر سیاره های غول آسای خارجی تر بیشتر هیدروژن وهلیوم را نگه داشت. این درحالی بود كه باد خورشیدی هم در آنجا ضعیف تر بود. بنابراین این سیارات خارجی تر بیشتر عناصر نوریشان یعنی هیدروژن و هلیوم را نگه داشتند.
ستاره شناسان این نظریه ها را توسعه دادند و این تقسیم بندی را ارایه كردند كه سیاره های سنگی همیشه نزدیك به خورشید می گردند و سیاره های غول آسا دورتر از خورشید می گردند. آنها نظریه های جدیدی را بر اساس مطالعه منظومه های شمسی دیگر هم ارایه می كنند. مثلاً این كه حدس می زنند سیارات غول آسا در منظومه های شمسی دیگر ممكن است دور از ستاره هایشان شكل گرفته باشند ولی بعداً حركت كرده اند و به ستاره نزدیك تر شده اند.

1 comment:

Anonymous said...

درود بر شما-ممنون به خاطر این مطالب -من دنبال سیاره ها تو ی گوگل اتفاقی به وب شما رسیدم و واقعا خوشحال شدم---خیلی علاقه من به نجوم هستم -ممنون -


پرستو

کار همراه با درآمد در اینترنت