ماه

ماه
دور همه سياره ها به جز عطارد و ناهيد, ماه مي گردد. سياره هاي داخلي تعداد كمي ماه دارند. زمين يك ماه دارد و مريخ دو ماه كوچك دارد. در عوض سياره هاي خارجي تر خيلي بزرگ مثل منظومه هاي شمسي كوچك هستند. چون تعداد زيادي ماه دارند كه دور آنها مي گردند. مشتري 25 ماه دارد كه دست كم شش مايل يا ده كيلومتر قطر دارند و تعداد زيادي هم ماه هاي كوچك تر دارد. چهار تا از ماه هاي بزرگ تر مشتري به ماه هاي گاليله مشهورند. چون گاليله ستاره شناس مشهور ایتالیایی آنها را در سال 1610 با يكي از اولين تلسكوپ ها كشف كرد. بزرگ ترين ماه گاليله بزرگ ترين ماه منظومه شمسي هم هست و گانيمد(Ganymede) نام دارد. اين ماه حتي از سیاره های پلوتون و عطارد هم بزرگ تر است. زحل 25 ماه دارد كه دست كم شش مايل يا ده كيلومتر قطر دارند و تعدادي ماه هاي كوچك تر هم دارد. بزرگ ترين ماه زحل تيتان(Titan) جوي ضخيم تر از جو زمين دارد و قطرش از پلوتون و عطارد هم بزرگ تر است. اورانوس 21 ماه دارد. تعداد ماه هاي نپتون 11 تاست. دانشمندان حدس مي زنند كه سياره هاي خيلي بزرگ شايد ماه هاي ريز خيلي بيشتري داشته باشند كه هنوز كشف نشده اند. پلوتون اصلاً ماه ندارد.

ماه زمين
ماه تنها قمر طبيعي زمين است. با اين كه ماه درخشان ترين جسم در تاريكي شب است، مثل زمين و بقيه سياره ها از خود نور ندارد و نور خورشيد را باز مي تاباند. ماه يك كره سرد و خشك است كه سطحش ازسنگ و گرد و خاك پوشيده شده. ماه, جو ندارد. بيش از 70 فضاپيما تا به حال به ماه فرستاده شده و 12 فضانورد به سطح ماه قدم گذاشته اند و 320 كيلوگرم از سنگ و خاك ماه را به زمين آورده اند. نتايج مأموريت هايي كه اخيراً انجام شده بر اين دلالت دارد كه ممكن است در قطب هاي ماه مقداري يخ وجود داشته باشد. درسال 1998 وجود مقداري يخ آب در هر دو قطب گزارش شد. برخورد ستاره هاي دنباله دار با ماه, آب را به ماه منتقل كرده است و مقداري از اين آب ها به مناطق خيلي سرد و بسيار تاريك قطب ها رفته اند. دانشمندان عقيده دارند كه حركت ماه به دور زمين باعث شده در طي ميلياردها سال زمين ثبات آب وهوايي خيلي بيشتري پيدا كند و همين ممكن است بر رشد و توسعه زندگي بر روي زمين اثر گذاشته باشد. يكي از نمونه هاي تأثير ماه برآب وهواي زمين جزر و مد است. هميشه يك طرف ماه رو به زمين است. چون ماه خيلي نزديك به همان مدتي كه يك باربه دور زمين مي گردد يك بار هم دور محورش مي چرخد. طرف ديگر ماه براي اولين بار در سال 1959 مشاهده شد. در اين سال فضاپيماي "لونا"ي اتحاد شوروي سابق به دور ماه گشت و از آن عكسبرداري كرد. نيل آرمسترانگ و باز آلدرين در فضاپيماي "آپولو 11" ناسا كه مايكل كالينز هم در آن بود، اولين انسان هايي بودند كه در سال 1969 به ماه قدم گذاشتند.
اگر ما روي ماه بايستيم آسمان را هميشه حتي در طول روز تاريك مي بينيم. همين طور در هر جای ماه كه بايستيم -البته از جايي كه بتوانيم زمين را ببينيم- زمين را هميشه ثابت در يك نقطه در آسمان مي بينيم. چرخش زمين فقط قاره هاي مختلف را به انسانی که روي ماه است نشان مي دهد.
فاصله زمین تا ماه با اشعه لیزری که از زمین فرستاده شد، با احتمال خطای پنج سانتی متر اندازه گیری شد. این اشعه بازتاب دهنده لیزر توسط فضانوردان روی ماه کار گذاشته شد.

ماه چگونه به وجود آمده؟
يك نظريه مي گويد كه جسمي به اندازه مريخ به زمين برخورد كرده. در نتيجه موادي از زمين به خارج فوران كرده است. اين مواد بيرون ريخته شده از زمين با موادي كه از جسمي كه با زمين تصادف كرده بودند جدا شده، با هم ابري از سنگ هاي بخار شده را در اطراف زمين تشكيل مي دهند و در مدار زمين قرار مي گيرند. ابر سرد مي شود، به هم فشرده مي شود و به يك حلقه كوچك تبديل مي شود. اشياء كوچك با هم جمع مي شوند و ماه را تشكيل مي دهند.
سرعت زياد جمع شدن اين مواد كوچك انرژي زيادي را به صورت گرما آزاد مي كند. در نتيجه ماه گداخته مي شود و اقيانوسي از مواد مذاب يا سنگ گداخته تشكيل مي شود. اين گدازه به آهستگي سرد و جامد مي شود. دانشمندان از روي سن قديمي ترين سنگ هايي كه از ماه جمع آوري شده به اين نتيجه رسيده اند كه ماه حدود 5/4 ميليارد سال قبل تشكيل شده است.

چرا ماه تيره و روشن است؟
هميشه علت وجود لكه هاي تاريك و روشن روي ماه براي بشر سؤال بوده. حالا مشخص شده كه لكه هاي روشن ماه در واقع كوهستان هاي بلند ماه است كه ترآ (Terrea)، كه يك كلمه لاتين است و معني زمين يا خشكي را مي دهد ناميده مي شود. البته در واقع اين بخش هاي بلند پوسته اصلي ماه هستند كه بعدها بر اثر برخورد سيارك ها، شهاب سنگ ها و ستاره هاي دنباله دار صدمه ديده و فرورفتگي پيدا كرده اند. در واقع قسمت هاي تاريك كه "ماريا" ناميده مي شوند، همين گودال هايي هستند كه بر اثر برخورد به وجود آمده اند و بين 5/2 تا چهار ميليارد سال قبل با گدازه هاي تيره پر شده اند. منطقه ماريا نسبت به مناطق ديگر جوان تر است.

مدار ماه
ماه به طور متوسط حدود 238900 مايل (384 هزار كيلومتر) از زمين فاصله دارد. موقعي كه ماه از هميشه به زمين نزديك تر است، فاصله اش تا زمين 221460 مايل (356410 كيلومتر) مي شود. زماني كه از هميشه از زمين دورتر است يعني در موقع اوج, 252700 مايل ( 406700 كيلومتر) از زمين فاصله دارد. البته به طور کلی ماه در حال دور شدن از زمين است. ولي سرعت دور شدن آن بسيار كم و حدود 2/3 سانتي متر يا (2/11اينچ) در هر سال است.
ماه درتقريباً يك ماه زميني (27 روز و هشت ساعت) يك بار دور زمين مي گردد. در همين مدت هم يك بار دور محورش مي چرخد. در نتيجه هميشه يك طرفش به سمت ماست.
مدار ماه در طول زمان گسترش پيدا كرده به طوري كه حالا ماه كندتر از قبل دور زمين مي گردد. البته زمين هم حالا كند تر از قبل مي گردد. براي مثال يك ميليارد سال قبل ماه به زمين خيلي نزديك تر از حالا بود. يعني حدود 200 هزار كيلومتر از زمين فاصله داشت و فقط 20 روز طول مي كشيد كه دور زمين بگردد. همچنين روز زمين به جاي 24 ساعت 18 ساعت بود. جزر و مدهايي هم كه ماه بر روي زمين ايجاد مي كرد خيلي قوي تر از حالا بود. چون ماه به زمين نزديك تر بود.

ليبريشن
مردم روي زمين بعضي وقت ها مي توانند يك بخش كوچك از طرف ديگر ماه را ببينند و به اين ترتيب ما مي توانيم 59 درصد سطح ماه را از روي زمين ببينيم. البته هميشه همين 59 درصد رو به ماست و بقيه ماه كه بخش دورتر است را هيچ وقت نمي توانيم ببينيم. اين موضوع به خاطر تفاوت ها در درجه حركت مداري ماه ( ليبريشن مربوط به عرض جغرافيايي) است.

خسوف
در هر 6585 روز يعني هر 18 سال يك بار، خورشيد، ماه و زمين درست در يك موقعيت و راستا قرار مي گيرند. در نتيجه نور خورشيد به ماه نمي رسد و ماه تاريك مي شود.

اندازه
قطر ماه 2140 مايل (3476 كيلومتر) است كه 27 درصد قطر زمين است. يعني قطر ماه كمي بيش از يك چهارم قطر زمين است. تأثير جزر و مد ناشي از جاذبه ماه بر روي زمين, حدود دو برابرقوي تر از تأثير جزر و مد ناشي از جاذبه خورشيد است. ميزان تفاوت اندازه زمين و ماه در مقايسه با سياره هاي ديگر و ماه هايشان كم است. بقيه سياره هاي منظومه شمسي كه ماه دارند, ماه هایشان در مقايسه با خود سياره خيلي كوچكند و تأثيركمتري روي سياره دارند.

جرم و جاذبه
جرم ماه حدود يك به 81 جرم زمين است كه بالغ بر 7/35 ضربدر 10به توان 22 كيلوگرم مي شود. به خاطر اين كه ماه جرم كمتري نسبت به زمين دارد، نيروي جاذبه اش هم حدود يك ششم جاذبه زمين يا فقط 17 درصد جاذبه زمين است. براي مثال يك فرد 100 پوندي (45 كيلوگرمي) وزنش روي ماه 17 پوند (6/7 كيلوگرم) مي شود. همچنين اگر كسي جسمي را از بالاي ماه رها كند آن جسم بسيار كندتر از همان جسم در كره زمين به سطح ماه بر مي گردد. تراكم يا چگالي ماه 3340 كيلوگرم در متر مكعب است كه حدود سه پنجم چگالي زمين است.

دما
دماي ماه در طول روز به حدود 130 درجه سانتي گراد (265 درجه فارنهايت) مي رسد. دما در شب پايين مي آيد و به 173- درجه سانتي گراد (280- درجه فارنهايت) مي رسد. در بعضي از گودال هاي عميق نزديك قطب ها دما هميشه نزديك 240- درجه سانتي گراد (400- درجه فارنهايت) است.

جو
ماه جو ندارد. اما مقادير كمي از گازهايي مشخص بالاي سطح ماه هستند. اين گازها اكثراً به صورت باد خورشيدي به ماه رسيده اند. باد خورشيدي جريان مداومي از از گازهاست كه از خورشيد مي آيد و بيشتر شامل هيدروژن و هليوم است و همراه با آن مقداري نئون و آرگون نيز وجود دارد. به خاطراين كه ماه جوي مثل جو زمين ندارد, هميشه حتي در طول روز آسمان ماه هميشه سياه است و هميشه مي توان ستاره ها را ديد. همچنين ماه در سكوت است. با وجود اين كه امواج صوتي درميان هوا سفر مي كنند، هيچ صدايي نمي تواند به ماه برسد.

ماريا
ماريا معني دريا مي دهد. مارياي روي ماه نقاشي هاي روي ماه است كه ما از زمين مي بينيم. اين نقاشي ها به خاطر اين ماريا ناميده مي شوند كه ستاره شناسان اوليه فكر مي كردند اين مناطق درياهاي خيلي بزرگي هستند. ماريا بیشتر روي طرفي از ماه متمركز شده كه رو به زمين است. طرف دورتر از اين طرح ها بسيار كم دارد.

آتشفشان ها
بعد از دوره آتشفشاني در ماه, ماه سرد شد و از آن موقع تقريباً بدون تغيير باقي مانده. به جز تغييراتي كه بر اثر جریان ثابتی از بارانی از شهاب سنگ ها و ستاره هاي دنباله دار, بر روي ماه ايجاد مي شود. سطح ماه از شن و خاكستر زغال با مقدار زيادي خاك نرم تشكيل شده. اين سطح نرم, باريك است و ضخامت آن از دو متر درجوان ترين بخش ماريا تا شايد 20 متر در قديمي ترين سطح كوهستان متغیر است.
بر خلاف زمين، در حال حاضر ماه حركت صفحات پوسته يا آتشفشان هاي فعال ندارد. فضانوردان آپولو در دهه 1970 زلزله هاي كوچكي را در عمق چند صد كيلومتري ماه ثبت كردند. وجود فوران هاي كوچكي از گاز هم از بعضي از گودال ها گزارش شده است. سطح ماه از ميليون ها گودال پوشيده شده كه اكثراً گرد هستند و به وسيله شهاب سنگ ها، ستاره هاي دنباله دار و سیارک ها ايجاد شده اند. ماه جو ندارد تا در مقابل برخورد اشياء از آن حفاظت كند. در حالي كه زمين جو دارد و بيشتر اشيائي كه از فضا مي آيند به جو زمين برخورد مي كنند و مي سوزند. همچنين در ماه باد وجود ندارد و فعاليت زمين شناسي اندكي در ماه صورت مي گيرد و اين باعث مي شود اين گودال ها پوشيده نشوند و همين طور بدون تغيير باقي بمانند تا شيء بعدي به آن برخورد كند و آن را تغيير دهد. قطر اين گودال ها به صدها كيلومتر مي رسد. اما تعداد زيادي از اين گودال ها با گدازه پوشيده شده اند و فقط بخش هايي از خارج آنها قابل ديدن هستند. بزرگ ترين گودال ماه كلاويوس (Clavius) است كه 160 كيلومتر )100 مايل) قطر دارد.
ريل rille)) به دره هاي باريك وطولاني روي سطح ماه گفته مي شود. "ريل هادلي" دره اي طولاني روي سطح ماه است. اين ريل 125 كيلومتر (75 مايل) طول و 1300 پا (400 متر) عمق و تقريباً يك مايل (1500 متر) در عميق ترين نقطه عمق دارد. اين دره با گدازه بازالتي مذابي پوشيده شده كه كانال شيب داري را لايه لايه كرده.

ماه يا سياره دوگانه
زمين و ماه از نظر اندازه به هم نزديكند. قطر ماه يك چهارم قطر زمين است و جرم ماه يك به 81 جرم زمين است و از اين نظر با بقيه سياره ها و ماه هايشان متفاوتند. بقیه سیاره ها و ماه هایشان از نظر اندازه این قدر به هم نزدیک نیستند. ماه واقعاً دور زمين نمي گردد. بلكه هماهنگ با زمين دور خورشيد مي گردد.

كاشفان ماه
از سال 1959 دانشمندان شروع به كشف ماه از طريق فضاپيماهاي روبوت كردند. در آن سال اتحاد جماهير شوروي سابق يك فضاپيما به نام لونا3 (Luna3) را به طرفي از ماه كه ديده نمي شود فرستاد. اين فضاپيما اولين عكس ها را از طرف دیگر ماه گرفت. لونا در زبان لاتين معني ماه مي دهد. در سال 1969 فضاپيماي آپولو روي ماه نشست و نيل آرمسترانگ اولين بشري بود كه قدم به كره ماه گذاشت.

سنگ هاي ماه
فضانوردان ناسا 842 پوند (382 كيلوگرم) از سنگ هاي ماه را براي مطالعه به زمين آورده اند. تركيب سنگ هاي ماه خيلي شبيه به تركيب سنگ هاي زمين است.

ماه آبي
وقتي در طول يك ماه زميني دو بار ماه كامل ديده مي شود, به ماه كامل دوم ماه آبي گفته مي شود. هر فصل سه ماه كامل دارد. اگر چهار ماه كامل در يك فصل رخ دهد, ماه سوم ماه آبي ناميده مي شود.